گزارش کارآموزی IT دفتر سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران
مقدمه:
در دهه پایانی قرن بیستم و در آستانه ورود به هزاره سوم، ظهور و گسترش فناوری اطلاعات کلیه شئونات زندگی و تعاملات اجتماعی را دستخوش تحول نمود. تا حدی که تمامی جوامع ناگزیر از رویکرد به آن شدند. اینترنت شرایط تازهای را پدید آورد که در آن تولیدکنندگان، تامینکنندگان، فروشندگان و مشتریان، و تقریباً همه عوامل دستاندرکار یک چرخه اقتصادی قادر شدند در یک فضای مجازی مشترک با یکدیگر در ارتباط باشند و به تبادل اطلاعات، خدمات، محصولات و پول بپردازند. اینترنت تئوریها و نظریات جدیدی را به میان آورده است که یکی از مشخصههای اصلی آنها نگاه تازهای به مقوله کسب و کار است .
به جرأت میتوان گفت که تجارت الکترونیکی یکی از نمودها و کاربردهای ویژه فناوری اطلاعات است و هم اکنون حجم وسیعی از خرید و فروشها در کشورهای پیشرفته به شیوه الکترونیکی صورت میپذیرد.
مؤسسات و سازمانهای گوناگونی تاکنون با هدف ارائه راهحلهای نوین جهت تسهیل فرایندهای مدیریتی تشکیل و تأسیس شدهاند. پورتالهای سازمانی به عنوان یکی از این راهحلها تا حدودی توانستهاند انتظارات و امیدهای مدیران را در عرصههای گوناگون مدیریت برآورده سازند. معمولاً اولین نگرانی مدیران یافتن اطلاعات جدید و منابع اطلاعاتی موثق است. پورتالهای سازمانی با بررسی نیازهای اطلاعاتی مدیران، مجموعهای از مسیرهای مطمئن اطلاعاتی را در اختیار آنها میگذارند. از آنجایی که ارائه خدمات پورتال اساساً مبتنی بر شبکه و به ویژه اینترنت میباشد، پورتالهایسازمانی خدماتی فراتر از آدرس دهی اطلاعات را انجام میدهند که معمولاً شامل مواردی نظیر کاوش، سرویس پست الکترونیک، نظر سنجی، گروههای خبری و بحث و غیره است. امکان تعامل دو سویه میان مدیران و کاربران (کارمندان و ارباب رجوع) از طریق وب سایت اصلی پورتال و همچنین دیگر کاربران عضو در یک پورتال سازمانی، زمینه بهرهبرداری هر چه بیشتر از فرصتهایی را که در عرصههای گوناگون پدید میآیند، فراهم ساخته است.
پیدایش پورتال
همچنان که استفاده از اینترنت در اوایل سال 1994 آغاز شد و سرعت گرفت، تعداد وب سایتها نیز به شدت افزایش پیدا کرد. این پدیده که به خودی خود تقویت میشد منجر به بروز ضرورت یافتن راهی برای کمک به امر ناوبری یعنی جستجو و تحقیق شد. به این منظور دو نوع از وب سایتها یعنی «فهرستهای راهنما» و «موتورهای جستجو» پا به عرصه ظهور گذاشتند.
فهرستهای راهنما، راهنمایان وب بودند که متشکل از ویراستاران انسانی بوده و براساس مقولات مختلفی مانند هنر، تجارت، خبر، بهداشت و غیره سازماندهی شده بودند.
نتیجه نهایی، معمولاً یک «پیوند» به یکی از صفحات معین وب بود که اطلاعات مورد نظر کاربر را در خود داشت.
از طرف دیگر، موتورهای جستجو کلمات کلیدی را از روی صفحات وب در بانکهای اطلاعاتی گردآوری و تنظیم میکردند که جستجوگران میتوانستند به پرس و جو درباره آنها بپردازند. با وجود گسترش و تکامل موتورهای جستجو همچنان این سئوال به عنوان یک چالش مطرح بود که چگونه دقیقاً چیزی را به کاربر بدهیم که او میخواهد؟ روند تکاملی وبسایتها سبب شد تا به تدریج استراتژیهای خود را از «پیوند دادن سریع کاربران» به«سایتهای مقصد» تبدیل نمایند. در این مرحله ناظران صنعتی به فهرستهای راهنما وجستجوی اولیه عنوان «پورتال» را دادند. این اصطلاح را در سال 1997، هالسی مینور که در آن زمان رئیس CNET بود، ابداع کرد. این کلمه به همان معنای عادی «دروازه» و «درگاه» است.
در حوزه اینترنت تعریف پورتال ماهیت متغیر خود را حفظ کرد. در سادهترین معنا، پورتال دروازهای است به وب. پورتال سکوی پرتابی است که هر کاربر قبل از رفتن به سراغ مقصدهای دیگر باید به صورت یک صفحه مبدأ از آن استفاده کند. مارشاک معاون گروه پاتریشیا سیبولدمیگوید: «پورتالها باعث کاهش میزان پرسه زدن افراد در وب میشوند». در عین حال پورتالها به تدریج تبدیل به سایتهایی شدند که هر کاربر در سراسر روز به منظور مدیریت طیف وسیعی از فعالیتهای روزمره خود، به سراغ آنها میرود مانند بررسی کامل تیترهای خبری، قیمت سهام، ارسال نامه الکترونیکی و پیامهای دوربرد و پیوستن به تالارهای گفتگو از اینرو پورتالها وظایف بسیار متفاوتی را انجام میدهند ولی جوهره همگی آنها متشکل از پنج عنصر اصلی است: مدیریت، جستجو، محتوا، ایجاد گروههای کاری و برنامههای خلاقیت فردی.
از پورتال تا یک محل کار الکترونیکی
پورتال نیز همانند اغلب مفاهیم رایج در فناوری اطلاعات بر اثر اینترنت و شبکه گسترده جهانی پدید آمد. کاربران عادی اینترنت معمولاً در هنگام ناوبری اطلاعات و کاوش موارد درخواستی خود در اینترنت مغلوب اقیانوس عظیم اطلاعات میشدند. در نتیجه وب سایتهای کاوش نظیر Yahoo و AOL پدید آمدند تا به کاربران در یافتن مقاصد اینترنتی مورد نظرشان کمک کنند. این پورتالهای اولیه هیچگونه امکان تنظیم شخصی را به کاربران خود ارائه نمیکردند، بنابراین انتظار چندانی نداشتند که کاربران آنها همچنان به آنها وفادار باقی بمانند و از سایتی به سایت دیگری نروند.
پورتالها این وضعیت را با ارائه امکانات تنظیم شخصی به نحو چشمگیری تغییر دادند و کاربران آنها میتوانستند موضوعات درخواستی خود را مطابق سلیقه، اولویتها یا نیازهای شخصی تغییر دهند و پیوندهای مطلوبی را در ارتباط با موضوعات مختلف نظیر اخبار، اطلاعات بازار بورس و سهام، تیمهای ورزشی مورد علاقه، اوضاع جوی و هواشناسی و غیره به صورت متمرکز و در یک جا در اختیار داشته باشند. این ویژگی پورتالها سبب شد تا کاربران آنها نوعی تعلق خاطر به آنها پیدا کنند و هر کاربر مرتباً به پورتال شخصی خود مراجعه نماید. همین امر سبب شد تا همان وب سایتهای کاوش اولیه یعنی Yahoo و AOL با افزودن قابلیتهای بیشتر به صفحات اصلی خود مانند امکان ارسال سریع پیامهای کوتاه، گروههای بحث، صفحات شخصی رایگان، آلبومهای عکسهای شخصی و خانوادگی و سرویسهای رایگان پست الکترونیکی کارایی و بهرهوری خود را افزایش دهند و در نتیجه وفاداری بیشتری را از سوی کاربران همیشگی خود دریافت نمایند. بدین ترتیب بر اساس مطالعات به عمل آمده روشن شد که کاربران به هنگام مراجعه به این وب سایتها وقت بیشتری را نسبت به گذشته صرف دیدن صفحات گوناگون آنها میکنند .
کاربران سازمانی و به ویژه مدیران نیز به این نتیجه رسیدند که از همان ابلیتهای پورتالهای اینترنتی برای مدیریت منابع سازمانی خود اعم از منابع اطلاعاتی و انسانی (پرسنل) استفاده نمایند که البته یافتن اینگونه منابع اطلاعاتی (به لحاظ تخصصی بودن وظایف سازمانها) در اینترنت کار دشواری به نظر میآمد. افزودن ابزارهای همکاری، تعامل با سیستمهای تبادل، گسترش امکانات به تجهیزات ارتباط از راه دور همزمان با جذب کاربران و مشتریان جدید و مرتبط ساختن شرکاء و تأمین کنندگان به یک وب سایت مشترک، سبب شد تا پورتال در مسیر تکاملی خود تبدیل به یک فضای کسب و کار الکترونیکی شود. این امر راهی را برای کاربران فراهم میکند تا به وسیله آن منابع، روابط و زنجیره ارزش یک سازمان را جهت انجام بهتر مشاغلشان مدیریت کنند.
پورتالهای سازمانی
از اوایل سال 1997 که استفاده از پورتالها در عرصههای مختلف کاوش و بازیابی اطلاعات در اینترنت مورد توجه قرار گرفت، بسیاری از سازمانهای تجاری و غیرتجاری به فکر طراحی و ایجاد پورتالهای سازمانی برای خود و پرسنل و کاربران یا به عبارت بهتر مشتریانشان افتادند. شرکتهایی مانند مایکروسافت و آی بی ام هم وارد این میدان شدند که این رقابت همچنان ادامه دارد.
پورتالهای سازمانی اساساً با دو هدف طراحی و در سطح سازمانها مستقر شدند. این دو هدف شامل مدیریت متمرکز اطلاعات تجاری در سازمانها و ارائه خدمات اطلاعاتی روزآمد میباشند. پورتالهای سازمانی از یک سو امکان مدیریت متمرکز در سازمان را برای مدیران و معاونان مؤسسات و سازمانها فراهم میکنند و پنجره ای شفاف از سازمان را در مقابل چشم آنها قرار میدهند و از سوی دیگر کاربران و مشترکین خود را از آخرین اخبار و اطلاعات مربوط به حوزههای کاری و تجاری آگاه میسازند. این پورتالها علاوه بر اطلاعرسانی زمینههای تعامل میان مدیران و کارمندان و مشتریان یا کاربران را ایجاد مینمایند. محیط شبکهای پورتالهای سازمانی به گونهای طراحی میشود که یک کاربر پس از ورود به آنها خود را در فضای مجازی یک محیط تجاری یا کاری می یابد و علاوه بر انجام امور اجرایی و تجاری در سراسر اوقاتی که در این محیط به سر میبرد.
احساسی از لذت را همراه با آموزش تجربه مینماید. یکی دیگر از ویژگیهای پورتالهای سازمانی این است که کاربران با مشارکت در فعالیتهای مبتنی بر شبکه خلاقیتهای فردی را در خود پرورش میدهند. امکانات تنظیم شخصی که معمولاً در هر پورتال سازمانی پیشبینی و ارائه میشود ضمن به چالش گرفتن تجربیات فردی کاربران در کار با امکانات شبکهای و بسترهای ارتباطی، زمینههای خلاقیت آنها را به شیوهای کاربردی ایجاد مینماید.
قابلیتهای موجود در پورتالهای سازمانی نظیر کاوش، فهرستهای موضوعی، سرویسهای صفحات زرد برای یافتن شرکتهای محلی، سرویسهای یافتن افراد برای ردیابی شماره تلفنها یا آدرسهای پست الکترونیکی، تیترهای خبری، قیمت سهام، نتایج ورزشی، پیشبینی وضع هوا، اطلاعات مسافرتی و پروازی، فهرست رویدادهای محلی، گروهای بحث و گفتگو، تابلوی پیامها، سرویسهای ار سال و دریافت سریع پیامها، آگهیها و پیشنهادهای تجاری، دفترچههای آدرس، تقویم و دیگر قابلیتهای کاربردی حقیقتاً آنها را تبدیل به محیطهای شبکهای کردهاند که کاربران پس از چند مورد استفاده و بهرهبرداری از آنها دیگر نمیتوانند از عضویت در آنها چشمپوشی کنند. این به معنی وابسته نمودن کاربران به یک محیط خاص شبکهای نیست، بلکه به معنی ایجاد اعتماد در کاربران و مشتریان جهت مراجعه آنها به یک محل خاص در اینترنت به منظور انجام امور تجاری و اداری است.
امروزه روشن شده است که کاربران پورتالهای سازمانی حدود یک سوم از زمان خود را صرف انجام جستجو، یک سوم را صرف پیامها و مشارکت در تالارهای گفتگو و یک سوم دیگر را صرف دستیابی به دیگر محتویات میکنند. امکانات ارتباط از راه دور نظیر سیستم پیام کوتاه کارایی پورتالهای سازمانی را چند برابر ساخته است. کاربران این پورتالها دیگر حتی برای ارتباط با پورتال مورد نظر نیاز به حضور
فیزیکی در محل کار یا منزل جهت استفاده از رایانه شخصی ندارند، بلکه میتوانند از طریق تلفن همراه خود و دیگر تجهیزات ارتباطی بیسیم نسبت به امور اداری و بازرگانی خود واکنشهای مناسب و به موقعی را نشان دهند. به عبارت دیگر پورتالها قادر به بهرهبرداری مفید و مؤثر از فناوریهای بیسیم جهت برآورده ساختن نیازهای ارتباطی مشترکین خود شدهاند. همه اینها کارایی پورتالهای سازمانی را بیش از گذشته نمایان ساختهاند.
پورتال را می توان بر حسب محتوا و مخاطب طبقه بندی کرد :
محتوا :
"چه سیستم و اطلاعاتی توسط پورتال ارائه می شوند ؟"
مخاطب :
" مخاطب پورتال چه کسی است ؟ "
پورتال عمودی ( Vertical Portal- Vortal ) :
پورتال های عمودی پورتال هائی هستند که دامنه شمول آنها یک موضوع یا یک صنعت خاص است. این پورتال ها دارای محدوده تحت پوشش کم ولی دارای عمق زیادی هستند. بدین معنی که روی یک موضوع خاص تعمق دارند و به صورت تخصصی بدان پرداخته اند. بر روی عناوین خاص و یا سرویسهای خاص تمرکز دارد و پاسخگوی گروه خاصی می باشد . به عنوان مثال پورتالی که به خرید و فروش محصولات یک صنعت خاص و اخبار همان صنعت اختصاص می یابد .
پورتالهای تجاری( Commercial Portal ):
این پورتالها برای کار با مشتریان و شرکتهای همکار بکار برده می شوند. این پورتالها با پاسخ مناسب به مشتریان و ارایة اطلاعات شخصی و امکانات مقایسه ای محیطی مناسب برای خرید را فراهم می سازند.
پورتالهای سازمانی ( Enterprise Portal):
همکاری های درون سازمانی را شامل می شوند.به عبارت دیگر این پورتالها دسترسی پرسنل به اطلا عات و محیط کاری لازم برای انجام کارشان و همچنین به سیستمهای سازمانی را فراهم و کنترل می کند.
هدف از طراحی و پیاده سازی پورتال، ایجاد وبگاهی واحد، جهت دستیابی به اطلاعات و خدمات تمامی وبگاه های دولتی و بخشی از سازمان های غیردولتی، بدون نیاز به مراجعه مستقیم به تک تک آنها است. این درگاه به عنوان نقطه واحد و اصلی، به معرفی امکانات و توان مندی ها می پردازد. هدف اصلی طراحی یک درگاه جامعه، تعاملی و پویا است تا به سهولت جهت اطلاع رسانی و خدمات رسانی مورد استفاده قرارگیرد.