دانلود مقاله شهر تهران و اکوسیستم طبیعی آن جهت اوقات فراغت

مقاله شهر تهران و اکوسیستم طبیعی آن جهت اوقات فراغت

مقاله شهر تهران و اکوسیستم طبیعی آن جهت اوقات فراغت

مقدمه

افزایش امکانات مادی، کاهش زمان کار روزانه ، افزایش تعطیلات هفتگی و سالانه ، پیدایش سالهایی در دوران جوانی که فرد با فقدان و یا کمی مسئولیت روبروست و در مجموع توجه بشر به زمان فراغت به عنوان بخشی جدی از دوران زندگی ، این پدیده را در جایگاهی قرار داده است که بی توجهی به آن علاوه بر ایجاد ضایعات و آسیب های اجتماعی ، موجبات نارضایتی جامعه را نیز فراهم خواهد نمود . افزایش اوقات فراغت از 3 سال در جامعه کشاورزی به 12 سال در جامعه صنعتی و حتی 19 سال در جامعه فراصنعتی در طول عمر یک نسل امروزی نسبت به سادگی بتوان از آن چشم پوشید. تأثیر بهره بردادری مطلوب از این بخش از زندگی ، در پرورش انسان و رشد و شکوفایی شخصیت وی و در نهایت تکامل جامعه به حدی است که برخی تمدن جدید را « تمدن فراغت » نامیده اند. ( ساورخانی ، 1370 ، 764 )

در شهرهای بزرگ تراکم بالای ساختمان ، کمبود و قیمت بالای زمانی ، مانعی بر سر راه ایجاد اماکن ورزشی ، تفریحی و گردشگری برای رفع نیاز ساکنین شهر می باشد . از اینرو توجه به زمینهای حاشیه شهر و حتی مناطق خوش آب و هوای حومه شهرها به عنوان روشی جایگزین ، مورد توجه قرار گرفته است . در ایران خلأ قدرت اداری موجود در این زمینه یکی از موانع اساسی پرداختن به این امر است . بدین معنی که شهرداریها خود را در چارچوب محدوده قانونی شهر موظف و مکلف به برنامه ریزی می بینند و فراتر از آن را در خارج از حیطه مسئولیتی خویش می دانند . ازدحام جمعیت در ایام تعطیل در پارکها و فضاهای تفریحی داخل شهر و نیز خروج صدها هزار نفر از ساکنین در تعطیلات پایان هفته به حومه های شهر و پناهگیری در دامان طبیعت نمودهایی است از کمبود امکانات تفریحی شهر و نیز خستگی از دغدغه های زندگی شهری که لزوم توجه به امکانات تفریحی شهری را اشعار می دارند .

شهر تهران به صورتی شگفت آور تمام مراحل تحول و توسعه شهری را در طول کمتر از نیم قرن از سر گذرانیده و اینک به یکی از بیست کلان شهر پر مسأله جهان تبدیل شده است .

محدوه‌ تهران قدیم تا شصت سال پیش فقط چهار درصد از سطح تهران امروزی را دارا بوده است . رشد و توسعه این شهر تا جنگ جهانی دوم بطور آرام و یکنواخت بوده اما توسعه آن بعد از جنگ سرعت بیشتری گرفته و در سال 1354 به حدود 12 برابر افزایش یافته در حالیکه توسعه آن در سراسر دوره قاجاریه فقط چهار برابر بوده است . در روند این تحول سریع و ناموزون ، چشم انداز جغرافیایی و خاستگاه طبیعی تهارن با تغییرات ویرانگر و انواع عدم تعادل روبرو گردیده است . گسترش خزندة شهر به دامنه های کوهستانی البرز و دشتهای سرسبز جنوبی و ادغام صدها روستا و هکتارها باغ و مزرعه در پیکر آن ، تمام حیات شهروندان را به مخاطره افکنده است .

در گذشته آلودگیهای زیست محیطی تهران بسیار محدود بوده بطوریکه از سده هشتم تا سده سیزدهم تهران بقدری مشجر و سر سبز بوده که آن را به باغ گلزار و چنارستان و همچنین به بهشت پریان توصیف کرده اند .

در سه دهه اخیر به علت گسترش بی رویه تهران بیش از 300 هکتار از اراضی کشاورزی داخل محدوده 5 ساله و  2000 هکتار از اراضی محدوده 25 ساله  به مصارف ساختمان های شهری رسیده است .

با توجه به شرایط حساس زیست محیطی و کالبدی تهران از یک سو ، و نیازهای روز افزون اجتماعی و فرهنگی مردم به فضاهای باز شهری از سوی دیگر ، ضرورت بازنگری ، سازماندهی و نظام بخشی به این فضاها ، روز به روز بیشتر احساس می شود . بنابراین لازم است که در چارچوب برنامه ها و طرح های کلان شهر تهران ، برنامه ریزی برای فضاهای باز و سبز ، به عنوان یک بخش مستقل در برنامه ریزی شهری ، مدنظر قرار گیرد و راهبردهای نوین و مناسب برای آن ارائه گردد .

با توجه به وضعیت اکولوژیکی منطقه ، خشکی اقلیم ، گرد و غبار کویری ، فشردگی بافتهای مسکونی و میزان زیاد آلودگی هوا و صدا ، ضروری است که برنامه های مربوط به توسعه فضای سبز ، نه فقط به صورت توسعه سطوح سبز پراکنده در داخل شهر ، بلکه به عنوان یک نظام هماهنگ متشکل از انواع فضاهای باز و سبز درون شهری ، حاشیه شهری و برون شهری توسعه و انتظام پیدا کند .

پهنه جغرافیایی تهران با قرار گرفتن میان سلسله جبال البرز و دشت کویر از یک طرف ، دو رودخانه بزرگ کرج و جاجرود از طرف دیگر ، از تنوع محیطی و اقلیمی ویژه ای برخوردار است .

دامنه های سرسبز و دره های پر آب کوهستانهای شمالی تهران از چنان ارزشهای طبیعی، جاذبه های محیطی و چشم اندازهای بدیع برخوردار است که بایستی به عنوان ذخائر طبیعی و ثروت ملی برای حال آینده مورد حفاظت و احیاء قرار گیرد . دره های شمالی تهران مانند سوهانک ، دارآباد ، دربند ، درکه ، فرحزاد و کن ، از دیر باز به عنوان تنفس گاه شهر و بستر تماس مردم با طبیعت مورد  استفاده بوده است . اما متأسفانه در طول چند دهه گذشته دامنه های البرز به نحو شتابناک مورد هجوم ساخت و سازهای بی رویه و تجاوز سوداگرانه قرار گرفته است . خوشبختانه در سالهای اخیر ، همراه با تحول دیدگاهها در برنامه ریزی و مدیریت شهری در تهران و با توجه به رشد آگاهی زیست محیطی مردم ، اندیشه ها و تصمیمات مربوط به ایجاد پیوند میان شهر و طبیعت و ساماندهی دره های شمال تهران قوت گرفته است . طرح « سازماندهی و طراحی شهری محور تفریحی فرحزاد » نیز به همین منظور در دست تهیه قرار گرفته است .

 اوقات فراغت

اوقات فراعت دلپذیرترین اوقات آدمی است . بخشی از عمر او که از آن خود اوست . ساعاتی فارغ از کار روزانه و رنج ایام که مصرف آن چیزی می کند که خود می خواهد ، خود بر می گزیند و اگر عاملی بیرون از او دخالت نکند ، به رضا  و رغبت دل می گذراند . این لحظات برای عالمان دقایق تعمق ، برای هنرمندان زمان پدید آوردن و برای بی فکران و بی هنران ملال آورترین اوقات است . از اینروست که این اوقات برای عده ای بارور و شوق انگیز و برای عده ای مفسده انگیزترین اوقات است . زمان عظیمی که یک سوی آن بارو کردن عمر و زندگی  و سوی  دیگر آن ضایع شدن و هدر رفتن لحظه های شیرین و زود گذر است . اوقات فراغت نزدیکترین پیوند را با زندگی معنوی و فرهنگ دارد . اوقاتی که به میل و اختیار در راه آموختن ، آفریدن ، ساختن ، پژوهش ، تربیت ، مشارکتهای داوطلبانه اجتماعی ، خدمات رایگان انسانی ، گسترش افقهای فکری و در بسیاری از عرصه های دیگر زندگی صرف می شود ، تبعاً ارتباط آن با حیات معنوی و فرهنگی جامع تنگاتنگ است . ( عمران ، ؟ 1 ، 3 )

تفریح مجموعة اشتغالاتی است که فرد کاملاً با رضایت خاطر برای استراحت یا کسب انرژی ، توسعة آگاهانه یا فراگیری غیر انتفاعی و مشارکت اجتماعی داوطلبانه ، بعد از رهایی از الزامات شغلی ، خانوادگی و اجتماعی به آن می پردازد ، اوقات فراغت مدت زمانی است که کار شخصی به عهده انسان نبوده و فرد در آن به فعالیتهای دلخواه خود می پردازد که این موجب پرورش  استعداد ، شکوفایی شخصیت و برآوردن نیازهای جسمی و روحی و اجتماعی می گردد . ( شهابی ، 1366 ، 7 ، 8 )

• فراغت مدت زمانی است که فرد به استراحت برای رفع خستگی ، به تفریح برای رفع کسالت و دلتنگی و به فعالیتهای انتخابی برای رشد و توسعه ظرفیتهای جسم و روح خود می پردازد . ( اردلان ، 38 )
• فراغت زمان فروخته نشده ای که متعلق به فرد است ، زمانیکه فرد به میل خود از آن استفاده می کند ؛ فراغت نوعی رهایی از وظایف اجتماعی است .
• فراغت فضای توسعه انسانی است و به انسانی کردن کار منتهی خواهد شد. (مارکس )

انسان و طبیعت

تمایل انسان به زیباسازی محیط زندگی خود و بهره جویی از طبیعت از دیر باز وجود داشته است برگردیم به گذشته ها ، آنگاه که انسان از طبیعت زاده می شود . به زمانی که بـشریت به کشاورزان یکجانشین ( ساکنان غارها ) و بیابانگردان جنگجو تقسیم گشته بود .

انسان غارنشین بر فراز تپه ها ، دیوارها و استحکامات بر پا داشت ، او به ساختن شهرها پرداخت و می خواست استقرار یابد . ساکنان شهرها ، کودکانشان را در سایه دیوار بزرگ می کردند ماجراجویان بیابانگرد کودکان خود را زیر ستارگان تربیت می کردند . انگاره آزادی و بازگشت به طبیعت که حتی در درون توده های شهری یکجانشین شده کنونی از توصیف خود باز نایستاده است ، در غریزه های  اصلی ماجراجویی ریشه
دارد ، ماجراجویی کسی که آزادیش را با بکارگیری شجاعت در زیر آسمان پر ستاره زنده می داشت نه کسی که با مطیع بودن و فرار کردن و پناه گرفتن در سایه دیوار می زیست .

 انسان و طبیعت در تمدن ایران

تمدن ایران قدیم در عصر آئینهای مهر پرستی ، مزدنیا و زرتشت ، با تفسیری ویژه از طبیعت به تقدیس آن می پرداخت . در این عصر ، طبیعت و مظاهر آن سمبل کمالهای مطلوب انسان شناخته شده و الهه های عناصر طبیعی محترم شمرده می شوند . فرهنگ توجه به طبیعت و نیازهای انسان در بستر آن به تدریج اسطوره های تاریخی ایران زمین را پدپد آورد :

« قدیمی ترین توجهات انسان به طبیعت را در اسطوره های آن جوامع می توان یافت اسطوره عبارتست از روایت یا جلوه های نمادین دربارة ایزدان ، فرشتگان ، موجودات فوق طبیعی … » ( اسماعیل پدر ، 1327 ، ص 13 و 14 )

نقوش مربوط به گل و گیاه در اولیه ترین آثار مکشوفه خصوصاً در ظروف سفالی ماندگارترین یادگاری های کهن مرز و بوم ایران بوده اند نشانگر حضور عالی و موثر طبیعت در اندیشه انسان بوده است .

در آیین اسلام نیز طبیعت از یکسو بستر زندگی و رشد انسان خوانده می شود و از سوی دیگر مجموعه ای مملو از نشانه ها و آیات الهی است که با دقت و تدبیر در آنها می توان حقایق هستی را بهتر دریافت .

فرهنگ اسلامی نیز به نوعی طبیعت گر است . لیکن طبیعت را به مثابه راه و نشانه می شناسد که می توان از طریق آن به حقایق بالاتر است یافت . آداب دین اسلام به نحوی جدا نشدنی با طبیعت گره خورده است بطوریکه اوقات نمازها ، بر مبنای حالات طبیعی تنظیم شده است . تقدیس درختان در فرهنگ ایرانی به حدی بوده است که توسل ، بستن باریکه های پارچه به شاخه ها ، توقف از صبح تا شام و پختن آش نذری در زیر آنها و روشن کردن چراغ به هنگام شب در شاخه های آنها مرسوم بوده است .

روایت است شاه عباس در سفر پیاده خود از کویر به مشهد ( 1010 هـ . ق ) زمانی که متوجه شد تک درختهای بیابانها چگونه مسافران و رهگذران را نجات می بخشند ،  دستور داد که بعد از این اگر کسی . درختهای بیابان را بی جهت قطع کند . او را به قتل برسانند .

آب نیز به عنوان یک عامل طبیعی دیگر در اسلام مقدس شمرده شده است . آب مظهر پاکی و طهارت و نگاه به آب عامل روشنایی چشم دانسته شده است و آلوده کردن و هدر دادن آن گناهی بزرگ و نابخشودنی محسوب می گردد .

حرکات پر موج آب در تمام مفاهیم مذهبی ، ادبی و هنری فرهنگ ایرانیان جاری است قرآن آب را نعمت الی دانسته و آنرا مایه حیات بر می شمرد که هستی از آن زاده می شود . « آنان که کفر ورزیدند آیا ندیدند که آسمان و زمین بسته بود و ما شکافتیم و به آب هر چیز را زنده کردیم . پس چگونه ایمان نمی آورند . »